Στη σύγχρονη εποχή, ενώ οι κοινωνικές δομές παραμένουν προσκολλημένες στo παραδοσιακό μοντέλο οικογένειας (δυο γονείς + παιδιά), οι αλλαγές που συντελούνται στα κοινωνικοοικονομικά δρώμενα στη χώρα μας αλλά και στην Ευρώπη, διαμορφώνουν ένα ακόμα σκληρότερο περιβάλλον στο οποίο καλούνται να ζήσουν οι μονογονεϊκές οικογένειες. Οι μονογονείς είναι έμφυλο θέμα, αφού οι γυναίκες αποτελούν επικεφαλής των 98% των μονογονεϊκών νοικοκυριών, αλλά και ζήτημα φτώχειας, αφού το ένα τρίτο των μόνων γονέων ζουν σε συνθήκες φτώχειας, σε σύγκριση με το 17% του συνόλου των οικογενειών.
Ένας από τους πέντε πρωταρχικούς στόχους των βασικών δεικτών της στρατηγικής Ευρώπη 2020 είναι η μείωση της φτώχειας με την απαλλαγή τουλάχιστον 20 εκατομμυρίων ανθρώπων από τον κίνδυνο της φτώχειας ή του κοινωνικού αποκλεισμού μέχρι το 2020. Ένας στόχος που σαν αριθμός καταδεικνύει την ωμή πραγματικότητα για εκατομμύρια ανθρώπους, μια πραγματικότητα που η «κοινωνικά ευαίσθητη ΕΕ» αναγνωρίζει αλλά δεν διασυνδέει με τους οικονομικούς δείκτες της και δεν εγκρίνει σχέδια στήριξης, μέσα από τις παρεμβάσεις της στους κρατικούς προϋπολογισμούς των μελών της
Το Κοινοβούλιο διαπιστώνει ότι οι µονογονεϊκές οικογένειες αποτελούν πλέον το 10% των οικογενειών στην Ευρωπαϊκή Ένωση, και καλεί τα κράτη μέλη της ΕΕ να επαναφέρουν τις πραγματικές δαπάνες κοινωνικής προστασίας, υγείας, εκπαίδευσης και κοινωνική στέγασης τουλάχιστον στα επίπεδα που επικρατούσαν πριν την κρίση και τη στήριξη των μονογονεϊκών οικογενειών. Ταυτόχρονα μέσα από τους διορισμένους θεσμούς της ΕΕ, όπως της ΕΚΤ την Κομισιόν και το Eurogroup έρχονται και βάζουν τα στενά οικονομικά πλαίσια όπου με τις αποφάσεις τους αφήνουν στο δρόμο χιλιάδες οικογένειες ασκώντας πιέσεις για εξπρές εκποιήσεις και εφαρμογή των ηλεκτρονικών πλειστηριασμών. Απορρίπτουν και εγκρίνουν βάση των συμφερόντων των τραπεζών αγνοώντας προκλητικά το κάλεσμα του Ευρωκοινοβουλίου αποκαλύπτοντας για άλλη μια φόρα το υποκριτικό των διακηρύξεων τους.
Σύµφωνα µε μελέτη του EIGE (2013), το 10% των γυναικών στην Κύπρο, ζουν μόνες ή με τα ̟παιδιά τους, χωρίς σύντροφο. Στην Κύπρο, οι μονογονιοί (στην πλειοψηφία τους γυναίκες) αντιμετωπίζουν περισσότερα προβλήματα από τις περικοπές σε κοινωνικά ωφελήματα.
Οι «µόνοι-γονείς», που είναι στη συντριπτική τους πλειοψηφία γυναίκες, επωμίζονται το µμεγαλύτερο βάρος των ευθυνών απλήρωτη οικιακή φροντίδα. οικογενειακός προϋπολογισμός επιβαρύνει σχεδόν αποκλειστικά τους µόνους-γονείς. Ποσοστό λίγο χαμηλότερο από τους μισούς µονογονιούς (46%) δεν εισπράττουν το ποσό της διατροφής «η εξεύρεση εργασίας».
Ο όρος «μονογονεϊκή οικογένεια» αναφέρεται στην οικογένεια, όπου υπάρχουν παιδιά τα οποία με βάση την κυπριακή νομοθεσία θεωρούνται εξαρτώμενα και που έχουν μόνο έναν γονέα, είτε γιατί ο άλλος γονέας απεβίωσε, είτε λόγω διαζυγίου ή γιατί ο γονέας δεν παντρεύτηκε ποτέ. Με βάση τροποποίηση του 2015 στον όρο προστέθηκε και οικογένεια της οποίας ο ένας γονέας εκτίει ποινή φυλάκισης πέραν των 6 μηνών.
Μονογονεϊκές οικογένειες που βρίσκονται σε διάσταση και έχουν τη φροντίδα των παιδιών (δηλαδή δεν έχουν εκδώσει διαζύγιο,) ή έχουν εκδώσει διαζύγιο αλλά συμβιώνουν με άλλο άτομο, ή παντρεύονται εκ των υστέρων, χάνουν την ιδιότητα του μονογονιού και το επίδομα. Σημαντική είναι επίσης η εξαίρεση παιδιών των οποίων ο γονέας με τον οποίο διαμένουν είναι υπήκοος τρίτης χώρας.
Στην Κύπρο, το ύψος των προβλεπόμενων κατά άτομο ποσών του E.E.E. είναι: δικαιούχος €480, €240 για παιδιά άνω των 14 ετών και €144 για παιδιά μέχρι 14 ετών. Τα ποσά αυτά είναι πολύ χαμηλότερα από τα ποσά τα οποία έχει καθορίσει η Υπηρεσία Αφερεγγυότητας ως λογικά έξοδα διαβίωσης ατόμων σε πτωχευτική διαδικασία (πλαίσιο αφερεγγυότητας), τα οποία αντανακλούν το όριο φτώχειας σύμφωνα με την Κεντρική Τράπεζα. Συγκεκριμένα τα ποσά αυτά είναι: €733 για ένα άτομο, πλέον €366 για άτομο άνω των 15 ετών και €220 για άτομο κάτω των 14 ετών.
Το σύστημα όπως έχει υιοθετηθεί δεν έχει καμία έμφυλη διάσταση παρά το ότι την ίδια ώρα καταβάλλεται προσπάθεια παρά τις πρόνοιες του Στρατηγικού Σχεδίου για την Ισότητα Ανδρών και Γυναικών (2014-2017) για τη στήριξη των ευάλωτων ομάδων γυναικών.
Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Στατιστική Υπηρεσία, ο αριθμός όσων διατρέχουν κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού ανήλθε στην Κύπρο στις 240.000 άτομα το 2013, δηλαδή στο 27,8% του πληθυσμού. Με βάση πρόσφατα στοιχεία της Εurostat, το φαινόμενο της φτώχειας είναι πιο έντονο στην Κύπρο στις τάξεις των μονογονιών. Πιο συγκεκριμένα, στις μονογονεϊκές οικογένειες το ποσοστό της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού ανέρχεται στο 28%, ενώ στις οικογένειες με δύο γονιούς στο 7%. Μία άλλη ιδιαιτερότητα που παρουσιάζει η Κύπρος είναι ότι το ποσοστό της φτώχειας είναι κατά πολύ πιο υψηλό στις γυναίκες (14,8%) σε σχέση με τους άνδρες (11,9%) .
Το ωράριο των καταστημάτων έχει φιλελευθεροποιηθεί με αποτέλεσμα επιχειρήσεις λιανικού εμπορίου να εργάζονται καθημερινά μέχρι τις 8μ.μ (καταστήματα/ υπεραγορές) και να παραμένουν ανοικτές και Κυριακές μέχρι τις 8.00 μ.μ.
Είναι αντιληπτό ότι για τους μονογονείς τα ωράρια αυτά είναι αποτρεπτικά μέχρι απαγορευτικά για την ένταξη και παραμονή τους στην αγορά εργασίας, αφού τα αντίστοιχα ωράρια λειτουργίας των βρεφονηπιοκομικών σταθμών δεν ανταποκρίνονται στα ωράρια εργασίας στον ιδιωτικό τομέα.
Στην Κύπρο, η κοινωνική πολιτική για τη μονογονεϊκή οικογένεια ενώ χαρακτηρίζεται από ισχνή επιδοματική στήριξη, ταυτόχρονα αδυνατεί να κατανοήσει τις πολυδιάστατες ανάγκες που πηγάζουν από τη μονογονεϊκότητα και να υιοθετήσει καινοτόμες και ολοκληρωμένες δράσεις και υποστηρικτικές δομές για την άρση των εμποδίων που κρατούν τους μόνους γονείς μακριά από την απασχόληση και τους οδηγούν στη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό.
Οι Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας οι οποίες ασκούσαν μέχρι πριν της εφαρμογής του Ε.Ε.Ε. την πολιτική για επιδοματική στήριξη των μονογονεΐκών οικογενειών με παροχή δημόσιου βοηθήματος στις οικογένειες που χρειάζονταν αυτό και κοινωνική στήριξη όπου αυτό ήταν αναγκαίο, μέσα από τους προϋπολογισμούς λιτότητας έχουν αποδυναμωθεί ουσιαστικά και δεν εφαρμόζουν κανένα πρόγραμμα στήριξης.
Το κόστος των δομών φροντίδας παιδιών είναι αποθαρρυντικό για πολλές οικογένειες, πολύ περισσότερο για τις μονογονεΐκές, αφού αυτές κυμαίνονται από €175- €300.
Συνολικά η προσφορά υπηρεσιών φαίνεται να υπολείπεται της ζήτησης και κατά συνέπεια η άτυπη φροντίδα παραμένει μια καλή εναλλακτική για αρκετές οικογένειες. Όμως, για τις οικογένειες με χαμηλό εισόδημα, κυρίως τις μόνες μητέρες, η έλλειψη της παιδικής φροντίδας μπορεί να είναι ένας λόγος παγίδευσης τους στη φτώχεια.
Διατροφές παιδιών – Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι μονογονείς είναι αυτό της μη είσπραξης των διατροφών που επιδικάζουν τα δικαστήρια. Το σύστημα είσπραξης μέσω ενταλμάτων πληρωμής από την Αστυνομία εκεί όπου δεν καταβάλλονται οικειοθελώς και με συνέπεια από τον υπόχρεο πατέρα, νοσεί, αφού προκαλείται τεράστια καθυστέρηση στην είσπραξη. Δεν υπάρχουν καν ξεχωριστά τμήματα /προτεραιότητα εκτέλεσης των ενταλμάτων διατροφών από την Αστυνομία. Δεν υπάρχει κανένας κρατικός μηχανισμός διασφάλισης της επιβίωσης των παιδιών εκεί όπου αιτιολογημένα δεν καταβάλλεται η διατροφή, επειδή ο γονέας που οφείλει να τις καταβάλλει δεν έχει εισοδήματα.
Εκποιήσεις κατοικιών –Εγγυήσεις δανείων – Δεν υπάρχει καμιά νομική προστασία για συζύγους εγγυήτριες ούτε κατά τον καταρτισμό των συμβάσεων δανείου ούτε και στη διαδικασία διαζυγίου ώστε να γίνεται διευθέτηση/διαμοιρασμός/ανάληψη του δανείου από αυτόν που το οικειοποιήθηκε .
Ως αποτέλεσμα οι σύζυγοι/εγγυήτριες/ενυπόθηκες οφειλέτιδες παραμένουν έρμαια στις δικαστικές διαδικασίες των τραπεζών στα πλαίσια αστικών αγωγών και διαδικασιών εκποίησης για τις οποίες δεν έχουν καμιά νομική προστασία/ νομική αρωγή. .Δεν υπάρχουν προγράμματα στήριξης/ανάληψης μη εξυπηρετούμενων δανείων οικογενειών ευάλωτων ομάδων, μέσω ενός κρατικού φορέα.
Η μόνη στοχευμένη επιδοματική πολιτική που αφορά τις μονογονεΐκές οικογένειες (έστω με αποκλεισμούς) είναι το επίδομα μονογονιού ενώ δεν υπάρχουν πολιτικές και υπηρεσίες στήριξης/ κατάρτισης και ένταξης στην παραγωγική διαδικασία ούτε και οποιαδήποτε άλλη ειδική μεταχείριση στις δημόσιες υπηρεσίες φροντίδας παιδιών. Το Ε.Ε.Ε. αποτελεί ένα καθολικό σύστημα εξασφάλισης ελάχιστης επιβίωσης, το οποίο υιοθετήθηκε χωρίς να λάβει υπόψη την έμφυλη διάσταση της φτώχειας και ως εκ τούτου αγνοεί τη δυσμενέστερη θέση και τις διακρίσεις σε βάρος των γυναικών, οδηγώντας τις γυναίκες μονογονιούς πιο βαθιά στη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό.
