Ο Μαρξ αναγνώρισε ως υλική βάση της κοινωνίας την οικονομία, δηλαδή τις παραγωγικές δυνάμεις (μέσα παραγωγής και ανθρώπινη εργασία) και τις παραγωγικές σχέσεις. Πάνω σε αυτή την υλική βάση στηρίζεται το εποικοδόμημα, η πολιτική, η νομοθεσία, η θρησκεία, οι τέχνες και η ηθική.
Αναγνώρισε τέσσερις διαφορετικές μορφές των οικονομικών σχηματισμών που διαδέχονται η μια την άλλη. Την πρωτόγονη κομμούνα, τη δουλοκτησία, τη φεουδαρχία και τον καπιταλισμό. Προέβλεψε επίσης ότι η επόμενη μορφή που θα εμφανιζόταν θα ήταν ο κομμουνισμός.
Ο βασικός νόμος του ιστορικού υλισμού λέει ότι η πηγή της ανάπτυξης των ανθρώπινων κοινωνιών είναι ότι οι σχέσεις παραγωγής αντιστοιχούν σε συγκεκριμένο επίπεδο παραγωγικών δυνάμεων. Κάποια στιγμή οδηγούν σε έναν ανώτερο επίπεδο παραγωγικών δυνάμεων και ξεπερνιούνται, αφού δεν μπορούν πλέον να εξυπηρετήσουν το νέο επίπεδο. Τότε μπαίνει στο προσκήνιο η επαναστατική αλλαγή των σχέσεων παραγωγής παράλληλα με την αλλαγή του πολιτικού και νομικού εποικοδομήματος. [1]
Με βάση τα παραπάνω, γίνεται ξεκάθαρο ότι το πρώτο και πιο βασικό ερώτημα που έχουν να λύσουν οι κομμουνιστές, όπου και όποτε κι αν βρίσκονται, με όποια μορφή και να υπάρχουν, είναι να προσδιορίσουν το χαρακτήρα της επανάστασης. Ποια αντίθεση έρχεται να λύσει η επερχόμενη κοινωνική επανάσταση και ποιά τάξη θα πάρει την εξουσία.
Μπορεί σήμερα η απάντηση να φαίνεται εντελώς ξεκάθαρη, και έτσι πρέπει να είναι, αλλά πρέπει να πούμε ότι το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα υπέφερε πολλά δεινά, είτε γιατί έδωσε λανθασμένη απάντηση σε αυτό το ερώτημα, είτε γιατί απάντησε σωστά, αλλά για λανθασμένους λόγους.
Για να απαντήσουμε σωστά στην ερώτηση, πρέπει να μελετήσουμε τον ιστορικό χαρακτήρα της εποχής του καπιταλισμού. Ο χαρακτήρας της εποχής εξαρτάται από την ωριμότητα των υλικών (αντικειμενικών, δηλαδή οικονομικών προϋποθέσεων). Διάφοροι μαρξιστές κατηγοριοποίησαν τις εποχές του καπιταλισμού ως εξής:
Πρώτη εποχή: ξεκινά με τη Γαλλική επανάσταση μέχρι την Παρισινή Κομμούνα. Η προοδευτική περίοδος της αστικής τάξης, στην οποία κερδίζουν τα αστικοδημοκρατικά και αστικοεθνικά κινήματα. Η περίοδος που ηττάται η φεουδαρχία.
Δεύτερη εποχή: Η εποχή από την Κομμούνα μέχρι τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο. Η εποχή της απόλυτης κυριαρχίας της αστικής τάξης, η εποχή που, όπως κάθε τι προοδευτικό, αρχίζει να παρακμάζει, να γίνεται συντηρητική, αντιδραστική. Εμφανίζεται το χρηματιστικό κεφάλαιο, το μονοπώλιο, οι αποικίες. Παράλληλα η εργατική τάξη ξεκινά να συγκεντρώνει τις δικές της δυνάμεις και συγκροτεί το δικό της κίνημα.
Τρίτη εποχή: Σε αυτή την εποχή η αστική τάξη παίζει το ρόλο που έπαιζε η φεουδαρχία στην πρώτη εποχή. Απόλυτα σαπισμένη, δεν έχει πλέον τίποτε να προσφέρει στον κόσμο. Κυριαρχεί πλέον ο ιμπεριαλισμός, οι ιμπεριαλιστικοί πόλεμοι βρίσκονται σε ημερήσια διάταξη. Αποτελεί την εποχή που εγκαινιάζει, με την Οκτωβριανή Επανάσταση σαν πρότυπο, τις επαναστάσεις που οδηγούν στον κομμουνισμό [2].
Φυσικά η κατηγοριοποίηση αυτή, όπως και κάθε επιστημονική κατηγοριοποίηση, δεν είναι απόλυτη. Υπάρχουν μέρη του κόσμου που κάπως πιο γρήγορα πέρασαν από τη μια φάση σε άλλη και άλλα μέρη που καθυστέρησαν. Αυτός ήταν ένας από τους λόγους που πολλές φορές απαντήθηκε λανθασμένα αυτό το ερώτημα.
Σήμερα, το 2019, δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι στην Κύπρο βρισκόμαστε στην εποχή του περάσματος από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό.
Οτιδήποτε απαιτείται από την υλική, οικονομική άποψη, για να περάσουμε στον κομμουνισμό είναι ήδη έτοιμο. Βλέπουμε γύρω μας όλο και περισσότερους εργαζόμενους να εργάζονται για να παράξουν τον πλούτο. Σκεφτείτε πόσοι δούλεψαν για να μπορείτε να διαβάζετε αυτό το άρθρο στην οθόνη σας, από τους εργάτες που για ένα κομμάτι ψωμί δουλεύουν στα ορυχεία της Κίνας για να εξορύξουν τα μέταλλα που απαιτούνται, σε αυτούς που εργάζονται στις πετρελαϊκές πλατφόρμες, από τους ναυτεργάτες που μεταφέρουν τα εμπορεύματα από όλες τις γωνιές του πλανήτη, σε αυτούς που παράγουν τις μηχανές παραγωγής, από αυτούς που δουλεύουν στην ΑΗΚ για να έχουμε ρεύμα μέχρι τους τεχνικούς που εγκαθιστούν τις αντένες για να έχουμε πρόσβαση στο διαδίκτυο παντού, και μέχρι τον υπάλληλο που μας πούλησε τον υπολογιστή ή το κινητό. Και ενώ δουλεύουν όλοι αυτοί, σχεδόν ολόκληρη η κοινωνία, για να παράξουν, το αποτέλεσμα της παραγωγής τους αποτελεί ιδιοκτησία κάποιων ελάχιστων μονοπωλιακών ομίλων. Αυτή η τεράστια αντίφαση φέρνει τις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής σε αντίθεση με της ανάγκες ολόκληρης της κοινωνίας.
Βλέπουμε ιμπεριαλιστικούς πολέμους σε όλη τη περιοχή γύρω μας. Συρία, Λίβανος, Παλαιστίνη, δεν υπάρχει χώρα στη γειτονιά μας που να μην αποτελεί θύμα της μοιρασιάς που κάνουν οι ιμπεριαλιστές. Πρώτα και κύρια στον ίδιο τον τόπο μας είμαστε θύματα του ιμπεριαλισμού. Άραγε έχουν κάτι να χωρίσουν οι Τούρκοι με τους Κούρδους εργάτες; Οι Παλαιστίνιοι με τους Εβραίους εργάτες; Οι εργαζόμενοι στις δύο πλευρές της γραμμής που χάραξε ο τουρκικός ιμπεριαλισμός (με την ανοχή και συνενοχή του αμερικανο-νατοϊκού ιμπεριαλισμού). Οι εργάτες χάνουν, ως “νικητές” και ως ηττημένοι. Ξεριζωμένοι από τα σπίτια τους και από τον τόπο τους, πρόσφυγες στον ίδιο τους τον τόπο ή στην Ευρώπη, κατατρεγμένοι σε ολόκληρο τον πλανήτη. Και για τους εργάτες της χώρας που νικά, νέοι πόλεμοι, χιλιάδες νεκροί, μειώσεις μισθών, λιτότητα, περιορισμοί της ελευθερίας.
Ποιοί κερδίζουν; Οι καπιταλιστές αυτών των χωρών. Αυτοί που κάνουν παζάρια και μας πουλάνε σαν να είμαστε ζώα για ανταλλαγή. Οι πετρελαϊκές και οι εταιρίες του φυσικού αερίου που έρχονται να κερδοφορήσουν, οι εταιρίες που πουλάνε όπλα σε όλες τις πλευρές και κερδοσκοπούν, όλοι αυτοί που είναι πάντα κερδισμένοι.
Οι ανταγωνισμοί τους, χρόνο με το χρόνο, οξύνονται. Νέες ιμπεριαλιστικές χώρες (οι BRICS) διεκδικούν μεγαλύτερο κομμάτι, άλλες ιμπεριαλιστικές χώρες προσπαθούν να διασώσουν ότι τους απέμεινε. Οι ανταγωνισμοί είναι τέτοιοι που μπορεί ανά πάσα στιγμή, οπουδήποτε στον πλανήτη να ξεσπάσουν όχι μόνο περιφερειακοί πόλεμοι, αλλά και γενικευμένες συγκρούσεις.
Τέτοια είναι η σαπίλα του καπιταλισμού. Γεννάει φτώχεια, πολέμους, τρομοκρατία. Όλα αυτά, ενώ παράγεται τέτοιος πλούτος στον πλανήτη (και ανοίγει ο δρόμος για εποικισμό άλλων πλανητών), ενώ υπάρχουν μέσα για να ζούμε μια δημιουργική ζωή, χωρίς πολέμους, χωρίς καταναγκασμό.
Με βάση αυτά οι κομμουνιστές κρίνουν και αποφασίζουν ότι ο κομμουνισμός είναι το μοναδικό σύστημα που μπορεί να λύσει αυτή την αντίφαση, είναι το σύστημα που μπορεί να καλύψει τις ανάγκες μας, είναι το μέλλον μας. Είναι η μοναδική ρεαλιστική διέξοδος από την κατάσταση. Αυτή είναι η στρατηγική των κομμουνιστών.
Στον καθορισμό της στρατηγικής δεν παίζει ρόλο ο συσχετισμός των δυνάμεων. Είναι ξεκάθαρο ότι ο συσχετισμός των δυνάμεων στην Κύπρο και στη γύρω περιοχή, στην Ευρώπη και παγκόσμια είναι συντριπτικά εναντίον της εργατικής τάξης. Οι κομμουνιστές όμως, δεν μπορούν να κοροϊδεύουν τους εργαζόμενους και στο όνομα του εφικτού, να λένε ότι μπορεί ο καπιταλισμός να βελτιωθεί.
Υπάρχουν πάμπολλα ιστορικά και ζωντανά παραδείγματα που δήθεν κομμουνιστές και αριστεροί υπόσχονται ότι με κάποιες αλλαγές μπορεί ο καπιταλισμός να γίνει πιο ανθρώπινος, που υπόσχονται ότι κάποια, έστω τα πιο οξυμένα, προβλήματα που αντιμετωπίζει η εργατική τάξη μπορεί να λυθούν ή έστω να αμβλυνθούν. Ζωντανά παραδείγματα είναι η δήθεν αριστερή κυβέρνηση στην Ελλάδα, αλλά και η διακυβέρνηση από το ΑΚΕΛ στην Κύπρο. Ποια δομικά προβλήματα λύθηκαν; Πού βελτιώθηκε ουσιαστικά η ζωή του Κύπριου ή Έλληνα εργαζόμενου και δη του μισθωτού; Τι έγινε με τα εθνικά θέματα κατά τη διακυβέρνησή τους. Τι ρόλο διαδραμάτισαν απέναντι στον ιμπεριαλισμό; Ειδικά για την Ελλάδα, ο ΣΥΡΙΖΑ αποδείχτηκε λίρα εκατό για τις ΗΠΑ, όπως και οι ίδιες δηλώνουν.
Φυσικά αυτό δε σημαίνει ότι οι κομμουνιστές ζουν στο δικό τους κόσμο. Δε σημαίνει ότι δε λαμβάνουν υπόψη το συσχετισμό των δυνάμεων. Ενώ καθορίζουν το στρατηγικό στόχο καθαρά με βάση τις υλικές συνθήκες, υπάρχει και ένα δεύτερο, εξίσου σημαντικό κομμάτι στην επαναστατική τέχνη. Το δεύτερο κομμάτι είναι η τακτική. Πρέπει να μελετηθεί η συγκεκριμένη κατάσταση και να επιλεχθούν τα καλύτερα μέσα πάλης, τα κατάλληλα αιτήματα πάλης, οι ορθότεροι ελιγμοί, οι βέλτιστες συμμαχίες για να καταλήξουμε στο στρατηγικό στόχο.
Η τακτική των κομμουνιστών υπηρετεί πάντα τη στρατηγική τους, είναι διαλεκτικά δεμένη με αυτή. Περισσότερα για την τακτική σε επόμενα άρθρα.
[1] Για καλύτερη κατανόηση της εξέλιξης της ανθρώπινης κοινωνίας και του ιστορικού υλισμού προτείνω το βιβλίο του Φρίντριχ Έγκελς “Η καταγωγή της οικογένειας, της ατομικής ιδιοκτησίας και του κράτους”
[2] Για καλύτερη κατανόηση της σημερινής εποχής προτείνω το βιβλίο του Λένιν “Ο Ιμπεριαλισμός, ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού”
