Περί σχεδιοποίησης της Εθνικής Οικονομίας – Μέρος B’
- Ο σοσιαλισμός είναι αδιανόητος χωρίς τη σχεδιασμένη ανάπτυξη ολόκληρης της οικονομίας
Γράφει: Κύπρος Κουρτελλάρης, M.Sc.*
Αν κάτι – ιδιαίτερα ουσιαστικό – χαρακτηρίζει τον καπιταλισμό, αυτό είναι η αναρχία στην παραγωγή. Στην καπιταλιστική οικονομία, οι αναγκαίες αναλογίες μεταξύ των συνθετικών μερών της κοινωνικής παραγωγής διαμορφώνονται αυθόρμητα, μέσω πουλάριθμων διακυμάνσεων και αποκλίσεων. Αυτό έχει ως συνέπεια τεράστια καταστροφή των παραγωγικών δυνάμεων εξ αιτίας του ανταγωνισμού, των κρίσεων και της ανεργίας.
Αυτή είναι και η ουσία της αναρχίας της παραγωγής1, που είναι αναπόφευκτη στον καπιταλισμό. Η οποία στις μέρες μας – σε συνθήκες βίαιου ολοκληρωτικού καπιταλισμού- προσλαμβάνει εκρητικές διαστάσεις. Με ιδιαίτερα επώδυνα αποτελέσματα για τους εργαζόμενους και ευρύτερα τα λαϊκά στρώματα. Κι ακόμη πιο επώδυνα αποτελέσματα και επιπτώσεις για τις ευάλωτες ομάδες, τους νέους και τους συνταξιούχους.
Ακριβώς αυτό το καπιταλιστικό περιβάλλον που δημιουργείται σ’ αυτές τις ακραίες καπιταλιστικές συνθήκες, έχει ως αποτέλεσμα το όλο σύστημα να δουλεύει κατά τέτοιο τρόπο όπου: το 1% των πλουσιωτέρων στον κόσμο έχει στα χέρια του το 90% του πλούτου που παράγουν, με την εργασία τους, οι εργαζόμενοι! Και μάλιστα αυτό το σύστημα οι σύγχρονες αστικές κυβερνήσεις χωρίς αιδώ το αποκαλούν ανάπτυξη, βάζοντας και την γαρνιτούρα “δίκαιη”… Και κάποιοι “σύγχρονοι” αριστεροί έχουν την ψευδαίσθηση πως ανερχόμενοι στην εξουσία μπορεί να φέρουν τη “δίκαιη” ανάπτυξη. Και ακόμη χειρότερα, έχουν την ψευδαίσθηση πως μπορεί, σε συνθήκες – ιδιαιτέρως βάρβαρου, σήμερα – καπιταλισμού, να φέρουν και τη “δίκαιη” κοινωνία. Οποία πλάνη…
Τραγικό παράδειγμα η τετραετία του ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία στην Ελλάδα που όχι μόνο δεν έφερε τη δίκαιη ανάπτυξη και τη δίκαιη κοινωνία στη χώρα, αλλά εμπέδωσε ακόμη πιο βαθιά στην ελληνική κοινωνία τη μνημονιακή πολιτική των Βρυξελών και του Δου Νου Του… Που ενεργούν ως πειθήνια όργανα των πολυθενικών και των συμφερόντων τους. Και παρέδωσε τη χώρα στη Νέα Δημοκρατία με αυτοδυναμία (!) στη βουλή, για να ολοκληρώσει το έργο που ο ΣΥΡΙΖΑ άφησε ημιτελές…
Η αναρχία στην καπιταλιστική παραγωγή
Η αναρχία στην παραγωγή πηγάζει από τη βασική αντίθεση του καπιταλισμού: την αντίθεση ανάμεσα στον κοινωνικό χρακτήρα της παραγωγής (κοινωνική παραγωγή)2 και την ατομική καπιταλιστική μορφή ιδιοποίησης των αποτελεσμάτων της παραγωγής. Κάτι που για να εξαλοιφθεί χρειάζεται την κοινή – πιο επιστημονικά μπορούμε να το πούμε κοινωνική – ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής. Χρειάζεται, δηλαδή, τον κοινωνικό μετασχηματισμό της οικονομίας και τη δημιουργία της σοσιαλιστικής κοινωνίας. Ο σοσιαλισμός, αυτός – και μόνο αυτός – μπορεί να εξαλείψει την ανίθεση ανάμεσα στον κοινωνικό χρακτήρα της παραγωγής και την ατομική καπιταλιστική μορφή ιδιοποίησης. Και τούτο γιατί: στη σοσιαλιστική κοινωνία η κοινή ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής3 και κατά συνέπεια των αποτελεσμάτων της παραγωγής αντιστοιχούν προς τον κοινωνικό χαρακτήρα της παραγωγής.
Ανατρέχοντας στους θεωρητικούς του σοσιαλισμού, θυμούμαστε ότι: σκιαγραφώντας τα γενικά χαρακτριστικά της σοσιαλιστικής κοινωνίας, οι Μαρξ και Έγκελς πρόβλεψαν ότι στο σοσιαλισμό η αναρχία στην παραγωγή θα αντικαθίστατο από την κοινωνική παραγωγή, οργανωμένη σύμφωνα με σχέδιο και προορισμένη να ικανοποιεί τις ανάγκες της κοινωνίας ως συνόλου, αλλά και του κάθε μέλους ή ομάδα μελών (π.χ. οικογένεια, μαθητές/σπουδαστές, ασθενείς κ.ά.) χωριστά.
Προχωρώντας ένα βήμα πάρα κάτω, ο Λένιν σημείωνε ότι: η σοσιαλιστική επανάσταση πρέπει να εκπληρώσει το γιγάντιο καθήκον του μετασχηματισμού ολόκληρου του οικονομικού μηχανισμού του κράτους σε αποτελεσματικό μηχανισμό, ικανό να κατευθύνει την εργασία εκατομμυρίων ανθρώπων σύμφωνα με ένα ενιαίο σχέδιο.
Κι αυτό γιατί: όπως ο καπιταλισμός είναι αδιανόητος χωρίς την αναρχία της παραγωγής, άλλο τόσο ο σοσιαλισμός είναι αδιανόητος χωρίς τη σχεδιασμένη ανάπτυξη ολόκληρης της οικονομίας. Η σχεδιασμένη οικονομική διεύθυνση αποτελεί βασικό γνώρισμα της σοσιαλιστικής οικονομίας, αφού: στο σοσιαλισμό η οικονομική δραστηριότητα αναπτύσσεται – και/ή πρέπει να αναπτύσσεται – στη βάση ενός ενιαίου οικονομικού προγράμματος με σκοπό την ανάπτυξη – αφενός – του κοινωνικού πλούτου και – αφετέρου – την επίτευξη σταθεράς – και διαρκούς – ανόδου του βιοτικού επιπέδου του λαού. Βιοτικό επίπεδο στο οποίο προσμετρούν – αφού περιλαμβάνονται στον καθορισμό του – ο πολιτισμός και οι τέχνες, η εκπαίδευση, οι επιστήμες και η έρευνα, η υγεία, η δημόσια παροχή και προληπτική εφαρμογή της, ο αθλητισμός και μια σειρά άλλα στοιχεία και παράγοντες που καθορίζουν και/ή προσδιορίζουν πόσο “ανθρώπινα” ζουν οι άνθρωποι, αλλά και με ποιο κόστος, στο σοσιαλισμό και – εξ αντιδιαστολής- σε συνθήκες καπιταλισμού. Χρήσιμη και απαραίτητη αυτή η “εξ αντιδιαστολής” σύγκριση, αφού σε συνθήκες σοσιαλισμού όλα αυτά παρέχονται, μέσα από τον γενικό σχεδιασμό της εθνικής οικονομίας δωρεάν στους πολίτες, ενώ στον καπιταλισμό όχι. Αν έχεις επαρκή χρήματα τα απολαμβάνεις, αν όχι τότε… κακή σου μοίρα!
Τι σόι βιοτικό επίπεδο…
Θέλω να μείνω λίγο παραπάνω σ’ αυτό το τελευταίο: Αλήθεια, τι σόι βιοτικό επίπεδο έχουν οι ανθρώποι όταν δεν έχουν όλοι πρόσβαση στη δημόσια εκπαίδευση, στη δημόσια υγεία και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, στον αθλητισμό και τα δρώμενά του, στον πολιτισμό και τα δρώμενά του, στην ανάπτυξη των γραμμάτων των τεχνών και της καλλιτεχνικής δημιουργίας και στη δημιουργική συμμετοχή σ’ αυτά ευρύτερων στρωμάτων του λαού; Τι σόι βιοτικό επίπεδο μπορεί να έχουν οι νέοι εργαζόμενοι όταν δεν υπάρχουν οι δομές και οι προϋποθέσεις δημόσιας νηπιακής και προσχολικής φροντίδας, μέριμνας και απασχόλησης των παιδιών, ώστε οι γονείς να μπορούν να εργάζονται, χωρίς να φεύγει μεγάλο μέρος του μισθού τους για την φροντίδα των παιδιών τους. Τι σόι βιοτικό επίπεδο μπορούν να έχουν οι απόμαχοι της δουλιάς, όταν το κράτος δεν εξασφαλίζει τα γηρατειά τους κατά τρόπο που να αισθάνονται μέρος και όχι βάρος της κοινωνίας ή των παιδιών τους;
Προσφέρει τα πιο πάνω σε όλους μας το καπιταλιστικό σύστημα; Ζούμε κι εμείς εδώ στην Κύπρο στον καπιταλισμό και γνωρίζουμε πως η απάντηση είναι όχι. Κι είναι όχι, γιατί γνωρίζουμε ότι ο καπιταλισμός και δεν θέλει και δεν μπορεί. Βλέπετε, στόχος είναι το κέρδος του καπιταλιστή και απλά το αστικό κράτος και οι δομές του τον βοηθούν να το πετύχει και να το καρπωθεί αυτός και η οικογένειά του. Δηλαδή οι λίγοι, όχι οι πολλοί, το σύνολο του λαού.
Συμφυής ιδιότητα της σοσιαλιστικής οικονομίας
Αντίθετα, στη σοσιαλιστική κοινωνία ο κρατικός σχεδιασμός της εθνικής οικονομίας συνδέει σε ένα ενιαίο σύνολο την παραγωγή και διανομή του προϊόντος σε κοινωνική κλίμακα. Τόσο τους παραγωγικούς τομείς της οικονομίας (βιομηχανία, αγροτική οικονομία, τουρισμός, κατασκευές, μεταφορές, εμπόριο κ.ά.) όσο και τους τομείς και υπηρεσίες που έχουν να κάνουν με την επιστήμη, τον πολιτισμό, την εκπαίδευση και την υγεία. Όλα αυτά εργάζονται στη βάση σχεδίου, το οποίο στη σοσιαλιστική κοινωνία πρέπει να εξασφαλίζει την ενότητα σκοπού και θέλησης σε ολόκληρη την οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη και σε ολόκληρο το γιγαντιαίο προτσές της σοσιαλιστικής και κομμουνιστικής οικοδόμησης.
Αυτό σημαίνει ότι ο σοσιαλισμός καθιστά τη σχεδιασμένη οικονομική διεύθυνση και δυνατή και αναγκαία. Η οικονομική σχεδιοποίηση αποτελή συμφυή ιδιότητα της σοσιαλιστικής οικονομίας, η οποία – με τη σειρά της – στηρίζεται στην κοινωνική ιδιοκτησία, είναι απαλλαγμένη από την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο και δεν έχει άλλο σκοπό από την ικανοποίηση των αναγκών της κοινωνίας. Σοσιαλιστική οικονομία που αναπτύσσεται υπηρετώντας την ικανοποίηση των αναγκών της κοινωνίας και η οποία -σοσιαλιστική οικονομία – στο τέλος της ημέρας αναπτύσσεται σε αρμονία με τους αντικειμενικούς οικονομικούς νόμους. Νόμοι οι οποίοι αφομοιώνται από την κοινωνία και χρησιμοποιούνται στη σοσιαλιστική και κομμουνιστική οικοδόμηση 4.
Θέλω να κρατήσουμε αυτή την αρμονία της ανάπτυξης της σοσιαλιστικής οικονομίας με τους αντικειμενικούς οικονομικούς νόμους, διότι θα το χρειαστούμε στα επόμενα άρθρα.
Παραπομπές – ερμηνείες ορολογιών:
1. Παραγωγή είναι η εργατική δραστηριότητα του ανθρώπου που αποβλέπει στη δημιουργία υλικών μέσων συντήρησης (τροφή, ρουχισμός, στέγη και άλλα ουσιώδη υλικά μέσα της ζωής). Η μαρξιστική λενινιστική κοσμοθεωρία καθορίζει πως σε όλα τα στάδια της κοινωνικής εξέλιξης υπάρχουν απαραίτητα τρία βασικά στοιχεία στο προτσές της παραγωγής του υλικού πλούτου: η ανθρώπινη εργασία, τα αντικείμενα εργασίας και τα μέσα εργασίας. Εργασία είναι η σκόπιμη δραστηριότητα του ανθρώπου. Αντικείμενα εργασίας είναι όλα τα πράγματα πάνω στα οποία επενεργεί η ανθρώπινη εργασία. Τέλος, μέσα εργασίας είναι όλα τα πράγματα που με τη βοήθειά τους επενεργούν οι άνθρωποι πάνω στα αντικείμενα εργασίας.
2. Οι άνθρωποι ποτέ δεν απασχολούνται στην παραγωγή χωριστά. Σύμφωνα με τον Μαρξ, παραγωγή που γίνεται έξω από την κοινωνία είναι το ίδιο αδιανόητη όπως η ανάπτυξη της γλώσσας χωρίς ανθρώπους που να ζουν μαζί και να μιλούν ο ένας στον άλλο. Συνεπώς η παραγωγή είναι πάντοτε κοινωνική, οποιοδήποτε και αν ειναι το στάδιο ιστορικής ανάπτυξης.
3. Τα αντικείμενα εργασίας και τα μέσα εργασίας παρμένα μαζί σχηματίζουν τα μέσα παραγωγής. Όσο αναπτύσσεται η κοινωνία, τόσο μεγαλώνει η σημασία των μέσων παραγωγής που δημιουργούνται με την ανθρώπινη εργασία. Κάτι που -με την ιδιοποίηση του παγκόσμιου πλούτου από μια χούφτα ανθρώπων- βιώνουμε έντονα, πλην με αρνητική φορά, στο σημερινό στάδιο του ολοκληρωτικού και ακραίου καπιταλισμού
4. Στοιχεία και αναφορές από το βιβλίο του Λ. Λεόντιεφ “ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ – εγχειρίδιο”, έκδοση ΣΠΟΥΤΝΙΚ, Λευκωσία, 1976.
Στο επόμενο: Άλμπερτ Αϊνστάιν και σχεδιασμός της εθνικής οικονομίας
* Οικονομολόγος
