Περί σχεδιοποίησης της Εθνικής Οικονομίας – Μέρος Γ’
-
Άλμπερτ Αϊνστάιν και σχεδιασμός της εθνικής οικονομίας
Γράφει: Κύπρος Κουρτελλάρης, M.Sc.*
Στο πρώτο -εισαγωγικό- μέρος της σειράς περί σχεδιοποίησης της Εθνικής Οικονομίας, καταληκτικά είχα γράψει: «Γράφοντας τον επίλογο στο σημερινό -εισαγωγικό- περί της σχεδιοποίησης της εθνικής οικονομίας πόνημα, να αναφέρω ότι ο σχεδιασμός της εθνικής οικονομίας είναι η πλέον προοδευτική έκφραση της σοσιαλιστικής οικονομικής πολιτικής του κράτους, η οποία καθιστά δυνατή την μακροπρόθεσμη ενοποίηση όλων των παραμέτρων και εργαλείων της σοσιαλιστικής οικονομίας». Βέβαια, έγραψα κι άλλα πολλά, αλλά σήμερα μένω μόνο σ’ αυτό. Για να θέσω – και συνάμα στη συνέχεια να απαντήσω – το εξής ερώτημα: Αφού ο σχεδιασμός της εθνικής οικονομίας είναι η πλέον προοδευτική έκφραση της σοσιαλιστικής οικονομικής πολιτικής του κράτους, ο οποίος -μάλιστα- καθιστά δυνατή «την μακροπρόθεσμη ενοποίηση όλων των παραμέτρων και εργαλείων της σοσιαλιστικής οικονομίας», με όσα άλλα έγραψα περί σχεδιοποίησης στο δεύτερο μέρος της σειράς, τότε πώς στην ευχή των λαών των χωρών του υπαρκτού σοσιαλισμού, των λαών της υφηλίου όλης, ο σοσιαλισμός στην πρακτική του εφαρμογή «απέτυχε»; Και μάλιστα επτά ολόκληρες δεκαετίες από τη Μεγάλη Οκτωβριανή Επανάσταση και τη δημιουργία -το 1917- το πρώτου στον κόσμο σοσιαλιστικού κράτους;
Βέβαια πρέπει να ξεκαθαρίσουμε πως: ο σοσιαλισμός ως κοινωνικό σύστημα δεν απέτυχε. Δεν μπορούσε να αποτύχει ένα σύστημα που καταργεί την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο και δημιουργεί στην πράξη τις συνθήκες όπου ο παραγώμενος κοινωνικός πλούτος επιστρέφει πίσω στο σύνολο του λαύ και όχι στις τσέπες των ολίγων.
Ακόμη: Δεν μπορούσε να αποτύχει ένα σύστημα που λειτούργησε, με τη νικηφόρα κατάληξη της Οκτωβριανής Επανάστασης, σαν εγερτήριο σάλπισμα για τους λαούς όλου του πλανήτη, για τη συντριβή του φασιστικού ναζιστικού τέρατος στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και στη συνέχεια για την ανάπτυξη δεκάδων εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων για την αποτίναξη του αποικιακού ζυγού και κάθε μορφής σκλαβιάς και εκμετάλλευσης των λαών -και των φυσικών τους πόρων- της Αφρικής, της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής από τις αποικιοκρατικές μητροπόλεις της Ευρώπης.
Επιπρόσθετα: Δεν μπορούσε να αποτύχει ένα σύστημα που λειτούργησε ως εφαλτήριο για τους εργαζόμενους σε όλες τις καπιταλιστικές χώρες για βελτίωση των συνθηκών εργασίας και του βιοτικού τους επιπέδου. Βλέπετε, όλες οι κατακτήσεις των εργαζομένων στον 20ό αιώνα είχαν και έχουν τη σφραγίδα των κατακτήσεων των εργαζομένων στις σοσιαλιστικές χώρες.
Αυτά ως οφειλόμενη απάντηση στους αστούς θεωρητικούς ότι δήθεν απέτυχε ο σοσιαλισμός. Ο σοσιαλισμός ως κοινωνικο-οικονομικό σύστημα δεν απέτυχε!
Απάντηση στο αρχικό ερώτημα -υπό την έννοια των κινδύνων που ενυπάρχουν στον τρόπο εφαρμογής της σχεδιοποίησης της εθνικής οικονομίας- έδωσε ακριβώς εβδομήντα χρόνια πριν από σήμερα – το 1949 – ο κορυφαίος φυσικός και ένα από τα μεγαλύτερα «μυαλά» του 20ού αιώνα, ο Άλμπερτ Αϊνστάιν. Σ’ αυτό, όμως, θα επιστρέψω λίγο πάρα κάτω.
Δεν απέτυχε ο σοσιαλισμός
Στο σημείο αυτό θέλω, για την ώρα, να πω τούτο:
Η παλινορθωση του καπιταλισμού στις σοσιαλιστικές χώρες της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης δεν θα πετύχαινε ποτέ αν δεν υπήρχαν και δεν δρούσαν εκ των έσω -και μάλιστα στα ψηλά δώματα της κρατικής εξουσίας- οι δυνάμεις της αντεπανάστασης. Και εάν, βέβαια, μαζί και παράλληλα δεν παρατρύνταν τάσεις απομάκρυσνης από την ουσία και φιλοσοφία του σοσιαλισμού. Παραβίαση στην πράξη των αρχών του σοσιαλισμού.
Τι απέτυχε, λοιπόν, τέλη της δεκαετίας του ’80 – αρχές της δεκαετίας του ’90; Με πολύ απλά λόγια το ανέλυσε ο Ελισσαίος Βαγενάς, μέλος της Κ.Ε. του ΚΚΕ και υπεύθυνος του Τμήματος Διεθνών Σχέσεων της ΚΕ του ΚΚΕ, στην ομιλία του στην επετειακή εκδήλωση για τα 100 χρόνια του ΚΚΕ στην Κύπρο (16 Δεκέμβρη 2018). Ανέφερε, για το θέμα αυτό ο σ. Βαγενάς:
«Δεν απέτυχε ο σοσιαλισμός, όπως ψευδώς ισχυρίζονται οι αντίπαλοί μας, αλλά η προσπάθεια αξιοποίησης εργαλείων του καπιταλισμού, της αγοράς, για την επίλυση ορισμένων υπαρκτών προβλημάτων που παρουσιάστηκαν στην πορεία της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Αντί να αναζητηθεί λύση προς τα εμπρός, αναζητήθηκε λύση προς τα πίσω. Διευρύνθηκαν τα στοιχεία εμπορευματικότητας, επεκτάθηκαν και στη διάθεση του προϊόντος της σοσιαλιστικής παραγωγής, θεωρητικοποιήθηκε όλη αυτή η οπισθοχώρηση ως “σοσιαλισμός με αγορά”.
Οι λαθεμένες επιλογές στην οικονομία, καθώς και στο πολιτικό εποικοδόμημα, στη στρατηγική του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος, είχαν αρνητικές συνέπειες. Κλόνισαν τα θεμέλια της σοσιαλιστικής κοινωνίας, διαμόρφωσαν κοινωνικές δυνάμεις, που ενδιαφέρονταν για την ανατροπή του σοσιαλισμού, που έγινε από τα μέσα και τα πάνω».
Αυτά από τον σ. Ελισσαίο Βαγενά. Με απλά λόγια -στο οικονομικό «κομμάτι»- η οικονομία της αγοράς του καπιταλισμού εισήχθη και μετατράπηκε σε «οικονομία της αγοράς σε σοσιαλιστικές συνθήκες». Αλλά φευ, η οικονομία της αγοράς δεν απευθύνεται σε όλο τον πληθυσμό, αλλά στους έχοντες το «ρευστό». Και η οικονομία της αγοράς, ως εκ της καπιταλιστικής φύσης της, στοχεύει στο κέρδος και όχι κατ’ ανάγκη στην ικανοποίηση των αναγκών του λαού. Είναι γνωστή, εξάλλου, η κυπριακή παροιμία «εγιώ στραώννω τζιαι πουλώ, εσύ άμπλεπε τζιαι ’γόραζε».
Κι έτσι μπήκαν τα πρώτα στοιχεία για να δουλέψουν οι δυνάμεις της αντεπανάστασης, για την παλινόρθωση του καπιταλισμού στη Σοβιετική Ένωση και τις άλλες σοσιαλιστικές χώρες. Γι’ αυτό, όμως, σε περισσότερο θεωρητικό επίπεδο θα επανέλθω στο επόμενο άρθρο της σειράς.
Γιατί σοσιαλισμός, ο σχεδιασμός της οικονομίας και ο Αϊνστάιν
Για τώρα, να επιστρέψω στον Αϊνστάιν (1879 – 1955). Και σε ένα άρθρο του, με τίτλο «Γιατί σοσιαλισμός», το οποίο δημοσιεύθηκε πρώτη φορά στο πρώτο τεύχος του αμερικανικού περιοδικού Monthly Revue, το 1949.
Παρ’ ότι είναι ενδιαφέρον ολόκληρο το άρθρο -και θα είναι χρήσιμο, επωφελές και άκρως επιμορφωτικό, αν το δημοσιεύσει η ιστοσελιδα neaskepsi.com- για σκοπούς του σημερινού άρθρου περί σχεδιοποίησης της Εθνικής Οικονομίας, θα αναφερθώ μόνο στο μέρος εκείνο που ο κορυφαίος φυσικός και θεμελιωτής της θεωρίας της σχετικότητας καταπιάνεται με τη σοσιαλιστική οικονομία και το σχεδιασμό της. Κι είναι το μέρος αυτό το κλείσιμο του ιστορικού αυτού άρθρου. Το παραθέτω αυτούσιο, χωρίς δικά μου σχόλια. Τα οποία, εξάλλου, περιττεύουν.
Θυμίζω μόνο ότι το άρθρο γράφτηκε το 1949. Τέσσερα μόλις χρόνια μετά την συντριβή του ναζιστικού χιτλερικού φασιστικού τέρατος και πριν καλά καλά αρχίσει η ανοικοδόμηση του σοσιαλισμού στις άλλες σοσιαλιστικές χώρες της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης. Έγραφε, λοιπόν, ο Αινστάιν:
«Θεωρώ την παραμόρφωση αυτή των προσωπικοτήτων(1) το μεγαλύτερο κακό του καπιταλισμού. Ολόκληρο το εκπαιδευτικό σύστημα πάσχει από αυτό το κακό. Το υπέρμετρο αίσθημα του ανταγωνισμού εμφυτεύεται στους φοιτητές, που τους μαθαίνουν να θέτουν υπεράνω την επιτυχία, ως προετοιμασία για τη μελλοντική καριέρα.
Είμαι πεισμένος ότι μόνο ένας δρόμος υπάρχει για να μπει τέλος σε όλο αυτό το κακό, δηλαδή τη δημιουργία της σοσιαλιστικής οικονομίας με το αντίστοιχο σε αυτή σύστημα παιδείας, προσανατολισμένης σε κοινωνικούς σκοπούς. Σε μια τέτοια οικονομία η κοινωνία κατέχει τα μέσα παραγωγής και τα διαχειρίζεται με βάση το σχεδιασμό. Η σχεδιασμένη οικονομία προσαρμόζει την παραγωγή στις ανάγκες της κοινωνίας, κατανέμει την εργασία στους ικανούς για εργασία και εγγυάται τα μέσα προς το ζειν για κάθε άνδρα, γυναίκα και παιδί. Αντί για την εξύμνηση της εξουσίας και της επιτυχίας, όπως γίνεται στη σημερινή μας κοινωνία, η παιδεία που συμπληρώνεται με την ανάπτυξη των εσωτερικών ικανοτήτων της προσωπικότητας, θα αποβλέπει στην ανάπτυξη σε αυτή της συναίσθησης της ευθύνης για τους άλλους ανθρώπους.
Ωστόσο, πρέπει να θυμούμαστε ότι η σχεδιασμένη οικονομία δε σημαίνει ακόμα σοσιαλισμός. Η σχεδιασμένη οικονομία αυτή καθεαυτή μπορεί να συνοδεύεται από την πλήρη υποδούλωση της προσωπικότητας. Η επίτευξη του σοσιαλισμού απαιτεί την επίλυση ορισμένων εξαιρετικά δύσκολων κοινωνικοπολιτικών προβλημάτων. Πώς, λόγου χάρη, παίρνοντας υπόψη το βάθεμα της συγκέντρωσης της πολιτικής και οικονομικής εξουσίας θα αποτραπεί η μετατροπή της γραφειοκρατίας σε δύναμη που κατέχει την πλήρη εξουσία. Πώς θα προστατευτούν τα δικαιώματα του ατόμου και ταυτόχρονα να υπάρχει εγγύηση ενός δημοκρατικού αντίβαρου στην εξουσία της γραφειοκρατίας».
(1) Για σκοπούς κατανόησης της παραγράφου αυτής και σύνδεσης με την αναφορά του Αϊνστάιν στο τι θεωρεί ως «παραμόρφωση των προσωπικοτήτων», παραθέτω και την αμέσως προηγούμενη παράγραφο που δείχνει πως καταλήγει σ’ αυτή τη διαπίστωση: «Η παραγωγή πραγματοποιείται για χάρη του κέρδους και όχι για το όφελος, αλλά δεν υπάρχει εγγύηση ότι όλοι, όσοι θέλουν και μπορούν να εργαστούν, θα μπορέσουν σίγουρα να βρουν δουλειά. Σχεδόν πάντα υπάρχει στρατιά ανέργων. 0 εργάτης φοβάται συνεχώς να μη χάσει τη δουλειά του. Επειδή οι άνεργοι και οι χαμηλόμισθοι εργάτες δεν αποτελούν προσοδοφόρα αγορά, η παραγωγή καταναλωτικών εμπορευμάτων είναι περιορισμένη με αποτέλεσμα να υπάρχουν σοβαρές δυσκολίες. Η τεχνική πρόοδος οδηγεί συχνά στην αύξηση της ανεργίας και όχι στην ελάφρυνση από τα βάρη της εργασίας. Ο προσανατολισμός στο κέρδος σε συνδυασμό με τον ανταγωνισμό των καπιταλιστών είναι η αιτία της αστάθειας στη συσσώρευση και τη χρησιμοποίηση του κεφαλαίου, πράγμα που οδηγεί σε όλο και πιο σοβαρές καταστάσεις ύφεσης. 0 απεριόριστος ανταγωνισμός οδηγεί σε όλο και μεγαλύτερη σπατάλη εργασίας και έτσι παραμορφώνει την κοινωνική συνείδηση των ανθρώπων, όπως ανάφερα πιο πάνω».
Στο επόμενο: Η αρμονία της σοσιαλιστικής οικονομίας με τους αντικειμενικούς οικονομικούς νόμους και η αφομοίωσή τους από την κοινωνία στην ανοικοδόμηση του σοσιαλισμού
* Οικονομολόγος
