Η παλινόρθωση του καπιταλισμού στις σοσιαλιστικές χώρες

Περί σχεδιοποίησης της Εθνικής Οικονομίας – Μέρος Ε’

Η παλινόρθωση του καπιταλισμού στις σοσιαλιστικές χώρες, σήμαινε αποτυχία του σοσιαλισμού και της σχεδιασμένης οικονομίας, που μάλιστα έφερε «αέρα» δημοκρατίας και ελευθερίας στους λαούς των χωρών αυτών, ή…;

Γράφει: Κύπρος Κουρτελλάρης, M.Sc.*

Στο προηγούμενο -το τέταρτο στη σειρά των περί σχεδιοποίησης της Εθνικής Οικονομίας άρθρων, κατάληγα -πρακτικά στο θεωρητκό ερώτημα τι έφερε η παλινόρθωση του καπιταλισμού στις σοσιαλιστικες χώρες- με τα εξής: «Ναι μεν, αλλά, θα αντιτείνουν οι θιασώτες της παλινόρθωσης του καπιταλισμού, η κατάρρευση των τότε σοσιαλιστικών χωρών έφερε στους λαούς τους “αγαθά” που δεν είχαν. Όπως, λένε, “δημοκρατία” και “ελευθερία”…». Και έθετα το ερώτημα: «Μήπως, όμως, έτσι είχαν -και έχουν- τα πράγματα;», ισχυριζόμενος ότι «η πραγματικότητα άλλα καταγράφει». Υποσχέθηκα δε ότι για τούτο θα αναφερθώ στο επόμενο -δηλαδή στο σημερινό- άρθρο…

Έχουμε, λοιπόν, και… λένε: Η παλινόρθωση του καπιταλισμού στις σοσιαλιστικές χώρες έφερε -κατά τους θιασώτες της- ελευθερία και δημοκρατία… Ας πάρουμε, λοιπόν, τα πράγματα με τη σειρά. Επαναλαμβάνοντας πρώτα τί ειναι ο καπιταλισμός. Όχι όπως τον προσδιορίζω εγώ, αλλά δια στόματος Καρλ Μαρξ, πριν 142 χρόνια: Ο καπιταλισμός είναι το κοινωνικό-οικονομικό σύστημα στο οποίο η ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής κατέχεται από ιδιώτες με κυρίαρχο στόχο και κίνητρο το κέρδος, έγραφε ο Καρλ Μαρξ το 1867 στο έργο του «Το Κεφάλαιο», προσθέτοντας ότι «το κέρδος οδηγεί στη συσσώρευση κεφαλαίων και στη δημιουργία λίγων ισχυρών που ζουν σε βάρος της πλατιάς φτωχής λαϊκής μάζας της εργατικής τάξης»…

Αυτό είναι, λοιπόν το κεφάλαιο, αυτή και η δημοκρατία, αυτή και η… ελευθερία του! Ή για να είμαστε ακόμη πιο σαφείς, αρκεί να θυμίσουμε εκείνη τη ρήση του Μάρξ που έλεγε πως «Το Κεφάλαιο τρέμει την απουσία κέρδους. Όταν οσμίζεται ένα σημαντικό όφελος, γίνεται παράτολμο. Με κέρδος 20% ενθουσιάζεται, με 50% αποθρασύνεται, με 100% καταπατά όλα τα ανθρώπινα δικαιώματα και με 300% δε διστάζει μπροστά σε κανένα έγκλημα»!

Αλήθεια, πόσο δίκαιο είχε τότε -κάπου εκατόν πενήντα χρόνια πριν από σήμερα! Και πόσο γλαφυρά περιέγραψε αυτό που εμείς -οι λαοί της υφηλίου στη δύση της δεύτερης δεκαετίας του 21ου αιώνα- βιώνουμε…

Κι όμως, κάποιοι σήμερα τολμούν και παραχαράσσουν την ιστορία και εξισώνουν τον κομμουνισμό με το ναζισμό! Εξισώνουν την Σοβιετική Ένωση, που έδωσε εκατόμβες θυμάτων στον τιτάνιο αγώνα ενάντια στο ναζιστικό χιτλεροφασιστικό τέρας με την χιτλερική Γερμανία! Επιμετρώντας και στους δύο την ίδια ευθύνη για τον Β’ Παγκοσμιο Πόλεμο! Οποία μεγιστη αισχύνη, οποία απύθμενη ποταπότητα. Οποία βρώμα και δυσωδία από τους αποπάτους των Βρυξελλών και του «ελεύθερου» δυτικού κόσμου…

Ωστόσο: Είναι απορίας άξιο γιατί -ενώ το «φάντασμα» των σοσιαλιστικών χωρών δεν υπάρχει, ενώ ο καπιταλισμός καθυπόταξε όλους τους λαούς, οι εν έτει 2019 διαχειριστές του παρόντος, ανακατασκευάζουν το -ιστορικό και όχι μόνο- παρελθόν; Κατά πως τους βολεύει, εννοείται… Έτσι που -το παρελθόν- να συνάδει και να συνηγορεί προς τη χρεία του παρόντος. Τουτέστιν του καπιταλισμού στην πιο ακραία και βάρβαρη ολοκληρωτική του εκδοχή.

Την απάντηση στο ερώτημα αυτό, δίνει ο πανεπιστημιακός και συγγραφέας Σπύρος Τζόκας, σε άρθρο του στο Ριζοσπάστη της 1ης του Οκτώβρη 2019: Είναι προφανές, γιατί, σημειώνει ο Σπύρος Τζόκας, προσθέτοντας: «Παρά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού και παρά τη σημερινή αδυναμία των κομμουνιστικών κομμάτων, το καπιταλιστικό σύστημα δεν αισθάνεται ακόμα ασφαλές. Παρά τις πρόσκαιρες νίκες της αντεπανάστασης, διατηρούνται ακόμη κάποιες σκιές του παρελθόντος του, με δυναμογόνα φωτοστέφανα που τον συντηρούν ως ιστορική προσμονή που οι λαοί μπορεί να την επικαιροποιήσουν ξανά. Το φάντασμα δηλαδή εξακολουθεί να πλανιέται πάνω από την Ευρώπη και τον κόσμο. Πρέπει, λοιπόν, το παρελθόν να εξορκιστεί ανέκκλητα και οριστικά, να μην ταράξει ξανά τις συνειδήσεις των ανθρώπων και να τους εμπνεύσει παραδείγματα. Τρέμουν τη δύναμη του λαού. Τρέμουν τον γίγαντα, μήπως και ξυπνήσει»…

Και επανέρχομαι στο αρχικό ερώτημα: Έφερε η παλινόρθωση του καπιταλισμού δημοκρατία και ελευθερία στους λαούς των πρώην σοσιαλιστικών χωρών; Και απαντώ: Αν το να χάσουν οι λαοί των χωρών αυτών το δικαίωμα στη δωρεάν μόρφωση σε όλες τις βαθμίδες, το δικαίωμα στη δωρεάν παροχή δημόσιας υγείας για όλο το λαό της κάθε χώρας, και το δικαίωμα στην εργασία όλου του ενεργού πληθυσμού μιας χώρας είναι δημοκρατία και ελευθερία, τότε πάω πάσο. Με αυτή τη λογική οι θιασώτες της παλινόρθωσης του καπιταλισμού έχουν δίκαιο!

Αναλύοντας όμως τι είδους ελευθερία έφερε στους λαούς των χωρών αυτών η παλινόρθωση του καπιταλισμού, διαπιστώνουμε ότι αυτό που ο καπιταλισμός τους έφερε ήταν αφ’ ενός η κατάργηση όλων των ωφελημάτων που σοσιαλιστική κοινωνία μέσα από τη σχεδιασμένη σοσιαλιστική οικονομία τους παρείχε -κι ήταν πολλά, μα πάρα πολλά, πανάθεμά τα- κι αφ’ ετέρου ο καπιταλισμός έφερε στους ανθρώπους των χωρών αυτό το «δικαίωμα» και την «ελευθερία» να είναι φτωχοί, να είναι άνεργοι. Απέκτησαν την «ελευθερία» να μην έχουν πρόσβαση στην εργασία, άρα και την «ελευθερία» να μην μπορούν να ικανοποιούν στοιχειώδεις ανάγκες της ζωής τους. Απέκτησαν ακόμη την «ελευθερία» να χάσουν την καθολική πρόσβαση στη δημόσια υγεία και δημόσια εκπαίδευση… «Κέρδισαν» τέλος, την «ελευθερία» ο δημόσιος πλούτος και η κοινή ιδιοκτησία του, όπως και ο παραγώμενος πλούτος από την εργασία των εργαζομένων να φύγει από το λαό και να πάει στις τσέπες μιας δράκας ανθρώπων.

Με άλλα λόγια, «κέρδισαν» το «δικαίωμα» και την «ελευθερία» να αποκτήσουν αφεντικά και να γίνονται αντικείμενο άγριας -καπιταλιστικής- εκμετάλλευσης. Υποβάλλοντάς τους -μάλιστα- ότι θα πρέπει να αισθάνονται και ευτυχείς για τούτο το «δικαίωμα» και τούτη την «ελευθερία»!

Ο Μαρξ για το «βασίλειο της ελευθερίας»

Αλλά τι είναι ελευθερία, με μαρξιστικούς όρους; Για να απαντήσουμε αυτό το ερώτημα δεν έχουμε παρά μόνο να καταφύγουμε στον θεμελιωτή του επιστημονικού κομμουνισμού, τον Καρλ Μαρξ. Αυτόν που αποκάλυψε τους νόμους της κοινωνικής εξέλιξης κι έδειξε το δρόμο για την κομμουνιστική απελευθέρωση του κόσμου. Αυτόν που έγραψε, επιστημονικά, ότι απ’ το «βασίλειο της αναγκαιότητας» θα περάσουμε στο «βασίλειο της ελευθερίας».

Ένα δημοσίευμα πριν λιγο καιρό -τον περασμένο Μάρτη- στον Ημεροδρόμο, μού θύμισε ότι στο μεγάλο έργο του Κ. Μαρξ, «Το Κεφάλαιο», υπάρχει ένα απόσπασμα που «συμπυκνώνει», αυτή τη «διαδρομή». Την αντιγράφω:

«… Το βασίλειο της ελευθερίας αρχίζει στην πραγματικότητα εκεί που παύει η εργασία να υπαγορεύεται από ανάγκη και από εξωτερική σκοπιμότητα. Βρίσκεται, επομένως, από αυτή τη φύση του πράγματος πέρα από τη σφαίρα της καθεαυτό υλικής παραγωγής. Όπως ο πρωτόγονος άνθρωπος οφείλει να παλεύει με τη φύση για να ικανοποιεί τις ανάγκες του, για να συντηρεί και να αναπαράγει τη ζωή του, το ίδιο οφείλει να κάνει και ο πολιτισμένος άνθρωπος και οφείλει να το κάνει αυτό σε όλες τις κοινωνικές μορφές και στις συνθήκες οποιουδήποτε τρόπου παραγωγής. Με την ανάπτυξή του διευρύνεται το βασίλειο αυτό της φυσικής αναγκαιότητας, γιατί μεγαλώνουν οι ανάγκες του.

Ταυτόχρονα, όμως, διευρύνονται οι παραγωγικές δυνάμεις που ικανοποιούν τις ανάγκες αυτές. Η ελευθερία στον τομέα αυτό μπορεί να συνίσταται μόνο στο ότι ο κοινωνικός άνθρωπος, οι συνεταιρισμένοι παραγωγοί θα ρυθμίζουν ορθολογικά αυτή τους την ανταλλαγή της ύλης με τη φύση, θα την υποτάσσουν στον κοινό έλεγχο από μέρους τους, αντί να κυριαρχούνται από αυτήν σαν από μια τυφλή δύναμη, όταν θα την πραγματοποιούν με τη μικρότερη δυνατή δαπάνη δυνάμεων και κάτω από όρους αντάξιους και ταιριαστούς προς την ανθρώπινη φύση τους. Ωστόσο, αυτό παραμένει πάντα ένα βασίλειο της ανάγκης. Πέρα από αυτό αρχίζει η ανάπτυξη των δυνάμεων του ανθρώπου, σαν αυτός καθεαυτός σκοπός, το πραγματικό βασίλειο της ελευθερίας, που μπορεί όμως να ακμάσει μόνο πάνω στη βάση εκείνου του βασιλείου της ανάγκης. Ο βασικός όρος είναι η συντόμευση της εργάσιμης ημέρας»

(Καρλ Μαρξ, Το Κεφάλαιο (τόμος τρίτος), εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1978, σ. 1007 – 1008).

Συμπέρασμα: Όπως έγραψε πρόσφατα και σε ένα άρθρο στον Ημεροδρόμο, ο Διονύσης Μαλαπέτσας -27 Σεπτεμβρίου 2019- «εκατόν πενήντα χρόνια μετά τον Μαρξ, οι επίκαιρες θέσεις του δεν μας έχουν γίνει βίωμα ακόμη, τόσο ώστε να μην μπορούμε να αντιληφθούμε τι συμβαίνει γύρω μας καθημερινά σε ολόκληρο τον κόσμο»…

Αλλιώς, συμπληρώνω εγώ, θα έπρεπε από καιρό να επαναστατήσουμε. Να ξεσηκωθούμε οι πολλοί, για να ανατρέψουμε τον καπιταλισμό της ληστρικής -μα και δολοφονικής- εκμετάλλευσης και της εξαθλίωσης των λαών. Γιατί… τον καπιταλισμό -όπως και το παιδί του, το φασισμό- «βαθιά καταλαβέ τον. Δε θα πεθάνει μόνος, τσάκισέ τον!»⁽¹⁾

Παραπομπές

⁽¹⁾ Ο φασισμός

«Ο φασισμός δεν έρχεται από το μέλλον

καινούριο τάχα κάτι να μας φέρει.

Τι κρύβει μέσ’ στα δόντια του το ξέρω,

καθώς μου δίνει γελαστός το χέρι.

Οι ρίζες του το σύστημα αγκαλιάζουν

και χάνονται βαθιά στα περασμένα.

Οι μάσκες του με τον καιρό αλλάζουν,

μα όχι και το μίσος του για μένα.

Το φασισμό βαθιά καταλαβέ τον.

Δε θα πεθάνει μόνος, τσάκισέ τον.