Με αφορμή την πρωτόγνωρη κατάσταση που αντιμετωπίζουμε ως κοινωνίες, και έχοντας παρακολουθήσει σε έναν βαθμό τις παρεμβάσεις από διανοητές, δημοσιογράφους κ.α., θα ήθελα να κάνω μερικές σύντομες παρατηρήσεις. Τα ακόλουθα δεν έχουν αξιώσεις πρωτοτυπίας ή αναλυτικότητας. Θα μπορούσαν όμως να αποτελέσουν, ελπίζω, τροφή για σκέψη.
- Οι θεωρίες συνωμοσίας αποπροσανατολίζουν την «κοινή γνώμη» σε σχέση με τα αίτια της πανδημίας. Τα αίτια θα πρέπει μάλλον να αναζητηθούν, όπως έγραψε η δημοσιογράφος Sonia Shah η οποία έχει μελετήσει τις πανδημίες, «στην ξέφρενη αποδάσωση, αστικοποίηση και εκβιομηχάνιση [με την οποία] προσφέραμε στα μικρόβια τον τρόπο να φτάσουν μέχρι το ανθρώπινο σώμα και να προσαρμοστούν σε αυτό».[1] Η εμφάνιση των ιών είναι αναπόφευκτη αλλά όχι οι επιδημίες.
- Τα «παγκόσμια» φαινόμενα δεν είναι τα ίδια για όλους. Συγκεκριμένα, οι επιπτώσεις του ιού διαφοροποιούνται ανάλογα με την κοινωνική τάξη, το φύλο, την «φυλή» κ.ο.κ. Η καραντίνα, όπως έχει σωστά ειπωθεί, είναι διαφορετική για κάποιον που ζει σε μια ευρύχωρη, εξοπλισμένη και καθαρή κατοικία απ’ ότι σε μια που χαρακτηρίζεται από έλλειψη χώρου, εξοπλισμού, και υγεινής. Εδώ εγείρονται και άλλα ζητήματα που έχουν να κάνουν με τα κοινωνικά εφόδια των ατόμων κλπ., όπως το αν οι κατοικίες τους είναι αραιοκατοικημένες ή όχι (αν έχουν καθόλου), αν κάποιος ζει μόνος του ή συγκατοικεί, αν εργάζεται, και αν μπορεί να χρησιμοποιήσει τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Παραδείγματος χάριν, μπορεί η μοναξιά να είναι σημαντική για την ψυχολογική κατάσταση ενός ατόμου όμως ίσως λειτουργήσει προφυλακτικά στην παρούσα κατάσταση. Η κατάσταση είναι πολύπλοκη και αντιφατική.
- Η πανδημία είναι ένα «crash test» για το κατά πόσον οι άνθρωποι θα δείξουν αλληλεγγύη, κατά πόσον θα αμφισβητηθεί έμπρακτα το Θατσερικό θέσφατο «δεν υπάρχει κοινωνία αλλά μόνο άτομα και οικογένειες». Ήδη, ευτυχώς, έχουμε δει σημάδια αλληλεγγύης. Όσο αναγκαίες και ελπιδοφόρες να είναι η αυτοοργάνωση και το αλτρουισμός, δεν πρέπει να παραμερίσουμε τον κεντρικό ρόλο του κράτους (όπως παρατηρεί, μεταξύ άλλων, ο David Harvey). Η αυτοοργάνωση άθελά της ενθαρρύνει την λογική «οι ευάλωτοι ας τα βγάλουν πέρα μόνοι τους». Επιπλέον, η άποψη του Žižek περί εγωϊσμού και αλληλεγγύης παρουσιάζει εδώ ενδιαφέρον: «[Η] παρούσα κρίση καταδεικνύει ξεκάθαρα το ότι η παγκόσμια αλληλεγγύη και συνεργασία είναι για το συμφέρον όλων και του καθενός από εμάς, ότι είναι το μόνο ορθολογικό εγωιστικό πράγμα να κάνουμε».[2]
- Η παρούσα κατάσταση πιθανόν να οδηγήσει σε μεγαλύτερο έλεγχο και παραβιάσεις τις ιδιωτικότητάς μας από τους κρατικούς μηχανισμούς στο όνομα της «ασφάλειας». Δεν πρέπει να μας εκπλήσσει το γεγονός της παρακολούθησης και του ελέγχου του πληθυσμού που γίνεται και υπό κανονικές συνθήκες και όχι μόνο τώρα με την «κατάσταση έκτακτης ανάγκης» (αν και τουλάχιστον για τις ΗΠΑ θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι μετά την 9/11 έχουν τεθεί σε μια διαρκή «κατάσταση έκτακτης ανάγκης»). Βέβαια ένα κομμάτι του πληθυσμού οικειοθελώς θυσιάζει την ιδιωτικότητά του. Χρειάζεται προσεκτική αξιολόγηση του κατά πόσον είναι αναγκαία κάποια από τα τωρινά μέτρα αλλά το δίλημμα «ασφάλεια ή ιδιωτικότητα» φαίνεται να αποτελεί ψευδοδίλημμα το οποίο πρέπει να απορριφθεί.
- Τα κράτη γενικώς παρουσιάστηκαν απροετοίμαστα για την επιδημία και έχοντας πολεμήσει το κράτος πρόνοιας (στη μορφή που αυτό μπορεί να υπάρχει ανά τον κόσμο) οι κυβερνήσεις των τελευταίων 30 ετών καλλιέργησαν το έδαφος για την σημερινή υγειονομική καταστροφή. Τα κράτη, από την άλλη, μπορούν κάλλιστα να σπαταλούν τεράστια ποσά για π.χ. οπλικό εξοπλισμό. Η δημόσια υγεία και περίθαλψη είναι δείκτης «πολιτισμού» (εδώ η έννοια δεν έχει καμία σχέση με κάποια υποτιθέμενη εθνο-φυλετική ιεραρχία). Το ότι το σχέδιο υγείας Obamacare, για παράδειγμα, το οποίο ήταν ένα βήμα προς την καθολίκευση της υγείας στις ΗΠΑ, συκοφαντήθηκε ως «σοσιαλιστικό» επίσης δεν πρέπει να μας εκπλήσσει. Αποτελεί συμπύκνωση της ταξικής/έμφυλης/φυλετικής ανισότητας στις ΗΠΑ. Εδώ φτάνουμε σε ένα σημαντικό σημείο σε σχέση με τα συστήματα υγείας και την αυτοκατανόηση της κοινωνιών αφού τα δρώμενα (π.χ. τη δραματική δήλωση γιατρού στην Ιταλία ότι αυτός και οι συνάδελφοί του αναγκάζονται να δώσουν προτεραιότητα στους νεότερους παρά στους ηλικιωμένους) μας εξαναγκάζουν να μιλήσουμε για κοινωνικό δαρβινισμό. Όμως αυτό δεν είναι εντελώς ακριβές. Οι συνθήκες αυτές εντείνουν κάτι που ήδη υπήρχε. Ο κοινωνικός δαρβινισμός (όπως και ένα είδος ωφελιμοκρατίας) ήταν ήδη, έμμεσα έστω, μαζί μας. Η ακόλουθη ιστορία είναι χαρακτηριστική: Όταν ο ρεπουμπλικάνος Γερουσιαστής Ron Paul το 2011 ρωτήθηκε τι πρέπει να κάνει ένα νεαρός που έχει πέσει σε κώμα και δεν είχε αποφασίσει να έχει ιατρική ασφάλιση, έδωσε την εξής απάντηση: «Αυτό είναι η ελευθερία: να αναλαμβάνεις τα ρίσκα».[3]
- Mας δίνεται μια ευκαιρία να ξανασκεφτούμε μια σειρά από σημαντικά ζητήματα όπως τον χαρακτήρα της δημοκρατίας, τις οικονομικές ανισότητες, το ζήτημα του πληθωρισμού των φυλακών, το προσφυγικό-μεταναστευτικό, το ζήτημα της δημόσιας υγείας, τα ΜΜΕ, το ζήτημα της κατοικίας, και την οικολογική κρίση.
[1] Shah, S. (2020) «Από πού έρχονται οι κορωνοϊοί;». http://www.avgi.gr/article/10807/10857924/apo-pou-erchontai-oi-koronoioi-
[2] Žižek, S. (2020) «Monitor and Punish? Yes, Please!». http://thephilosophicalsalon.com/monitor-and-punish-yes-please/
[3] Reich, R. (2011) «The Rebirth of Social Darwinism». https://thehealthcareblog.com/blog/2011/12/07/the-rebirth-of-social-darwinism/
Paul Morphy
