Περί σχεδιοποίησης της Εθνικής Οικονομίας – Μέρος Δ’
-
Η αρμονία της σοσιαλιστικής οικονομίας με τους αντικειμενικούς οικονομικούς νόμους και η αφομοίωσή τους από την κοινωνία στην ανοικοδόμηση του σοσιαλισμού
Γράφει: Κύπρος Κουρτελλάρης, M.Sc.*
Στο δεύτερο στη σειρά άρθρο περί σχεδιοποίησης της Εθνικής Οικονομίας, είχα τονίσει πως η σοσιαλιστική οικονομία -μέσα από τη σχεδιοποίηση- αναπτύσσεται σε αρμονία με τους αντικειμενικούς οικονομικούς νόμους. Νόμοι οι οποίοι αφομοιώνται από την κοινωνία και χρησιμοποιούνται στη σοσιαλιστική και κομμουνιστική οικοδόμηση. Μάλιστα ζήτησα από τους αναγνώστες της σειράς των άρθρων, όπως «κρατήσουμε» αυτή την αρμονία της ανάπτυξης της σοσιαλιστικής οικονομίας με τους αντικειμενικούς οικονομικούς νόμους, διότι -όπως ανέφερα στο εν λόγω άρθρο- θα το χρειαστούμε στα επόμενα άρθρα της σειράς.
Τίθεται, λοιπόν το ερώτημα: Μέσα από την σχεδιοποίηση της Εθνικής Οικονομίας, η σοσιαλιστική οικονομία στις χώρες του -όπως αποκαλούνταν- υπαρκτού σοσιαλισμού αναπτύχθηκε σε αρμονία με τους αντικειμενικούς οικονομικούς νόμους; Οι οποίοι νόμοι αφομοιώνονται από την κοινωνία και χρησιμοποιούνται στη σοσιαλιστική – κομμουνιστική οικοδόμηση; Η απάντηση -εκ του αποτελέσματος, της ανατροπής, δηλαδή, του σοσιαλισμού- είναι πως ΟΧΙ. Ούτε η σοσιαλιστική οικονομία αναπτύχθηκε σε αρμονία με τους αντικειμενικούς οικονομικους νόμους, αλλά ούτε και αφομοιώθηκαν από την κοινωνία για την περαιτέρω ανοικοδόμηση του σοσιαλισμού – κομμουνισμού.
Βέβαια το δεύτερο είναι πολύ σχετικό. Κι αυτό γιατί τα καλά της σοσιαλιστικής κοινωνίας ο λαός, τα βίωνε στην πράξη. Απλά οι ηγήτορες των λαών των σοσιαλιστιών χωρών φάνηκαν -το ολιγότερο- κατώτεροι των περιστάσεων, ενώ κάποιοι εξ αυτών έπαιξαν συνειδητά πρωταγωνιστικό ρόλο στο παιγνίδι των αντεπαναστατικών δυνάμεων… Έτσι ή αλλιώς, ωστόσο, η σοσιαλιστική κοινωνία -σε επίπεδο παροχών προς το κοινωνικό σύνολο- υπερείχε κατά παρασάγκας της καπιταλιστικής κοινωνίας. Κι αυτό το βίωναν οι λαοί ένθεν κακείθεν της σοσιαλιστικής κοινότητας. Οι όποιες δε κατακτήσεις των λαών και των εργαζομένων στις καπιταλιστικές χώρες ήταν ακριβώς αποτέλεσμα των αγώνων τους που είχαν ως φάρο και οδηγό τις κατακτήσεις των λαών και εργαζομένων στις σοσιαλιστικές χώρες.
Οι αντικειμενικοί οικονομικοί νόμοι
Πρέπει να πούμε πως ο Μαρξισμός – Λενινισμός ξεκινά από το γεγονός ότι η εξέλιξη της ανθρώπινης κοινωνίας -όπως και της φύσης, βέβαια- διέπεται από ορισμένους νόμους. Αυτοί είναι αντικειμενικοί νόμοι και σαν τέτοιοι δεν εξαρτούνται από τη θέληση ή τη συνείδηση των ανθρώπων. Αντίθετα -και επιπρόσθετα- σε τελευταία ανάλυση αυτοί καθορίζουν τη συνείδηση και τη θέληση και κατά συνέπεια και τη δράση των μελών της κοινωνίας. Με δεδομένο ότι η ζωή της κοινωνίας είναι πολύπλοκη και πολύμορφη, ο Μαρξισμός έχει αποδείξει ότι οι οικονομικές σχέσεις διαδραματιζουν εξέχοντα ρόλο στο σύνολο των κοινωνικών σχέσεων.
Οι οικονομικοί νόμου του καπιταλισμού -και όλων των προηγούμενων κονωνικών μορφών- δρουν αυθόρμητα. Οι άνθρωποι δεν μπορούν να τους ελέγχουν, ακριβώς όπως δεν μπορούν να ελέγξουν ένα φυσικό φαινόμενο, όπως π.χ. τον κεραυνό. Κι ο βασικός οικονομικός νόμος του καπιταλισμού είναι ακριβώς μέσα από την εμετάλλευση της εργασίας του ανθρώπου και την ιδιοποίηση του αποτελέσματός της η αποκόμιση του μέγιστου δυνατού κέρδους για τον καπιταλίστα.
Αντίθετα, η μετάβαση από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό αλλάζει ριζικά και τον σκοπό της παραγωγής. Ενώ, λοιπόν, στον καπιταλισμό ο σκοπός της παραγωγής είναι η εξασφάλιση κέρδους με την εκμετάλλευση της μισθωτής εργασίας, στη σοσιαλιστική κοινωνία, όπου δεν υπάρχουν καπιταλιστές και εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, ο εργαζόμενος λαός κατέχοντας από κοινού τα μέσα παραγωγής, παράγει για την ικανοποίηση των αναγκών της κοινωνίας και όλων των μελών της. Αυτός, συνεπώς, ο σκοπός της σοσιαλιστικής παραγωγής είναι και ο βασικός οικονομικός νόμος του σοσιαλισμού.
Πριν ακόμη την εγκαθίδρυση της σοβιετικής εξουσίας, ο Λένιν έγραφε ότι η σοσιαλιστική επανάσταση, αντικαθιστώντας την ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής με την κοινωνική ιδιοκτησία, εισάγει τη σχεδιασμένη οργάνωση της κοινωνικής παραγωγής, για να εξασφαλίσει την ευημερία και ολόπλευρη ανάπτυξη όλων των μελών της κοινωνίας. Με άλλα λόγια, η σοσιαλιστική κοινωνία επεκτείνει και βελτιώνει την παραγωγή, με σκοπό την άνοδο της υλικής ευημερίας και του πολιτιστικού επιπέδου του εργαζόμενου λαού. Αυτή είναι η πεμπτουσία του βασικού οικονομικού νόμου του σοσιαλισμού.
Ακόμη, η συνεχής άνοδος και συστηματική βελτίωση της σοσιαλιστικής παραγωγής, βασική προϋπόθεση για την ολοένα και πιο πλήρη ικανοποίηση των αναγκών του λαού, είναι και η βάση τη εκκίνησης της σοσιαλιστικής κοινωνίας προς ανώτερο στάδιο, τον κομμουνισμό.
Τώρα, για την συνεχή άνοδο και συστηματική βελτίωση της σοσιαλιστικής παραγωγής, κομβικό ρόλο καλείται να διαδραματίσει η σχεδιασμένη ανάπτυξή της, μέσα από τη σχεδιασμένη οικονομική οργάνωση και διεύθυνσή της. Σ’ αυτό, βέβαια, συμβάλλουν -καλύτερα καλούνται να συμβάλουν- και κάποιοι άλλοι νόμοι της σοσιαλιστικής παραγωγής. Όπως, για παράδειγμα, ο νόμος της σχεδιασμένης αναλογικής ανάπτυξης και ο νόμος της εξοικονόμησης εργασίας.
Χωρίς πολλά θεωρητικά λόγια, η σχεδιασμένη αναλογική ανάπτυξη της οικονομίας, αποτελεί αντικειμενικό οικονομικό νόμο του σοσιαλισμού, με την εφαρμογή του οποίου η σοσιαλιστική κοινωνία καλείται να διευθύνει την οικονομία της με επιτυχία. Από την άλλη η σχεδιασμένη οικονομική ανάπτυξη είναι αδιανόητη χωρίς προσεκτική διεύθυνση, αφού η αναγκαιότητα και δυνατότητα για εξοικονόμηση πηγάζει από τη φύση του σοσιαλιστικού οικονομικού συστήματος. Επιπρόσθετα, η αναγαιότητα αυτή υπαγορεύεται από το σκοπό της σοσιαλιστικής παραγωγής, δηλαδή την ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών.
Τίθεται, όμως, το ερώτημα: Υπάρχει τέτοια δυνατότητα; Κι η απάντηση είναι ΝΑΙ, υπάρχει γιατί ο σοσιαλισμός δε γνωρίζει ούτε την αναρχία της παραγωγής, τον καταστρεπτικό ανταγωνισμό, τις οικονομικές κρίσεις και την ανεργία, αλλά ούτε άλλες ανίατες ασθένειες που χαρακτηρίζουν το καπιταλιστικό σύστημα.
Πώς και πότε χάλασε η απαιτούμενη αρμονία…
Όλων των πιο πάνω δεδομένων, γεννιέται και πάλιν ένα ερώτημα: Εφόσον ο σοσιαλισμός στη θεωρία, αλλά και στην πράξη -κατά την εφαρμογή του στη χώρα των σοβιέτ και τις άλλες σοσιαλιστικές χώρες- και με κυρίαρχο εργαλείο την σχεδιασμένη και οργανωμένη ανάπτυξη της σοσιαλιστικής οικονομίας, που θα οδηγούσε σταδιακά στην πλήρη ικανοποίηση του λαού και κατ’ επέκταση στο κτίσιμο της νέας κοινωνίας, γιατί φτάσαμε στην παλινόρθωση του καπιταλισμού;
Μια διαλεκτική ταξική ανάλυση για τα αίτια των ανατροπών στο σοσιαλιστικό σύστημα δίνει η Απόφαση του 18ου Συνεδρίου του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας: «Εκτιμήσεις και συμπεράσματα από τη σοσιαλιστική οικοδόμηση στον 20ό αιώνα με επίκεντρο την ΕΣΣΔ. Η αντίληψη του ΚΚΕ για το σοσιαλισμό».
Στην εν λόγω απόφαση, το ΚΚΕ εκτίμησε ότι το ΚΚΣΕ, με σημείο στροφής το 20ό Συνέδριό του, το 1956, υιοθέτησε μια σειρά οπορτουνιστικές θέσεις για τα ζητήματα της οικονομίας, της στρατηγικής του κομμουνιστικού κινήματος και των διεθνών σχέσεων.
Σε αυτό το Συνέδριο του ΚΚΣΕ, άλλαξε ο συσχετισμός στη διαπάλη που διεξαγόταν όλη την προηγούμενη περίοδο, με στροφή υπέρ των αναθεωρητικών – οπορτουνιστικών θέσεων, με αποτέλεσμα το κόμμα σταδιακά να χάνει τα επαναστατικά του χαρακτηριστικά, ώστε τη δεκαετία του ’80 να επικρατήσει ο οπορτουνισμός με την περεστρόικα και την αντεπανάσταση.
Η βαθύτερη ανάλυση -σημειώνεται στην Απόφαση του ΚΚΕ- δείχνει ότι με τις λεγόμενες μεταρρυθμίσεις Κοσίγκιν τη δεκαετία του ’60 αδυνάτισε ο κεντρικός σχεδιασμός, υιοθετήθηκε ως κίνητρο της παραγωγής το καπιταλιστικό κέρδος, υπήρξε πτώση της δυναμικής της σοσιαλιστικής ανάπτυξης.
Συνάμα, οι μεταρρυθμίσεις ενίσχυσαν το βραχυπρόθεσμο ατομικό και ομαδικό συμφέρον σε βάρος των γενικών κοινωνικών συμφερόντων. Δημιούργησαν έτσι στην πορεία το κοινωνικό έδαφος για να ανδρωθεί και να επικρατήσει, τελικά, η αντεπανάσταση1.
Πιο παραστατικά το γράψαμε στο προηγούμενο άρθρο της σειράς, χρησιμοποιώντας λόγια του Ελισσαίου Βαγενά, από ομιλία του στην Κύπρο τον Δεκέμβρη του 2018 σε εκδήλωση για τα 100 χρόνια του ΚΚΕ. Ο σ. Βαγενάς μίλησε για προσπάθεια «αξιοποίησης εργαλείων του καπιταλισμού, της αγοράς, για την επίλυση ορισμένων υπαρκτών προβλημάτων που παρουσιάστηκαν στην πορεία της σοσιαλιστικής οικοδόμησης», τονίζοντας πως: «Αντί να αναζητηθεί λύση προς τα εμπρός, αναζητήθηκε λύση προς τα πίσω. Διευρύνθηκαν τα στοιχεία εμπορευματικότητας, επεκτάθηκαν και στη διάθεση του προϊόντος της σοσιαλιστικής παραγωγής, θεωρητικοποιήθηκε όλη αυτή η οπισθοχώρηση ως “σοσιαλισμός με αγορά”».
Αυτά, για να μιλήσουμε μόνο σε σχέση με την οικονομία. Για την οποία έγραψα -πάλιν στο προηγούμενο άρθρο- πως με απλά λόγια: Η οικονομία της αγοράς του καπιταλισμού εισήχθη και μετατράπηκε σε «οικονομία της αγοράς σε σοσιαλιστικές συνθήκες». Και εμείς εδώ στην Κύπρο γνωρίζαμε και τότε, γνωρίζουμε και σήμερα -πολύ περισσότερο, μάλιστα, σήμερα- πως η οικονομία της αγοράς δεν απευθύνεται σε όλο τον πληθυσμό, αλλά στους έχοντες το «ρευστό». Και η οικονομία της αγοράς, ως εκ της καπιταλιστικής φύσης της, στοχεύει στο κέρδος και όχι κατ’ ανάγκη στην ικανοποίηση των αναγκών του λαού. Τον οποίο ο καπιταλισμός -συμπληρώνω σήμερα- γράφει στα παλαιότερα των υποδημάτων του!
Ναι μεν, αλλά…
Ναι μεν, αλλά, θα αντιτείνουν οι θιασώτες της παλινόρθωσης του καπιταλισμού, η κατάρρευση των τότε σοσιαλιστικών χωρών έφερε στους λαούς τους «αγαθά» που δεν είχαν. Όπως, λένε, «δημοκρατία» και «ελευθερία»… Μήπως, όμως, έτσι είχαν -και έχουν- τα πράγματα; Γατί, βλέπετε, η πραγματικότητα άλλα καταγράφει. Για τούτο, όμως, στο επόμενο άρθρο…
(1) Περισσότερα στο Ριζοσπάστη, έκδοση Σάββατο 24 Αυγούστου 2019 – Κυριακή 25 Αυγούστου 2019, στο άρθρο «ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 1991 ΣΤΗΝ ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ – Τα γεγονότα που σημάδεψαν την «τελική πράξη» της αντεπανάστασης – Η συγκρότηση της Κρατικής Επιτροπής Εκτακτης Ανάγκης, η επικράτηση Γιέλτσιν και η διάλυση της ΕΣΣΔ», σελ. 19.
Στο επόμενο: Η παλινόρθωση του καπιταλισμού στις σοσιαλιστικές χώρες, σήμαινε απότυχία του σοσιαλισμού και της σχεδιασμένης οικονομίας, που μάλιστα έφερε «αέρα» δημοκρατίας και ελευθερίας στους λαούς των χωρών αυτών, ή…;
* Οικονομολόγος
